兰州全面提升消防安全管理水平推动消防工作高质量发展开


?лем — тормош ту?тау, организм й?ш?йеше ту?тау; организмды? тормош эшм?к?рлеген тулы?ынса ту?татыуы, уны? й?ш??ене? мотла? бул?ан стадия?ы[1]; Й?н эй?л?рене? тереклек ите???н ту?та?ан х?ле; ?ле х?л[2].
?лем — й?ш??г? ?апма-?аршы к?ренеш. ?лемде? тыш?ы сифаттары ?улыш алыу?ы? ??м пульсты? ту?талыуында са?ыла. Улар ?пк?л?р?е? ??м й?р?кте? эшл?м?й башлауы тура?ында ??йл?й??р. Й?ш?? мен?н ?лем, бер-бере?ен? ?апма-?аршы (антиподтар) бул?алар ?а, улар те??л сикт?р??н м?хр?м. Й?ш???е? тамамланыуы ??м ?лемде? килеп ете?е — бер ни ????р дауамлы процесс. ?йт?йек, й?р?к мен?н ?пк?л?р эшс?нлеге ту?тал?ан, ? мейе ?аман ??ене? эшс?нлеген дауам ит? был, ?лемде?, бу?а?ала бул?а ла, тамам ?ле килеп етм?г?нлеген к?р??т?. Эш шунда, эшл????н ту?та?ан й?р?к мен?н ?пк?л?р?е медицина яр?амында я?ынан эшл?т? башлар?а м?мкин. Мейе л? ??ене? эшс?нлеген ю?алт?ас ?ына, ?лем килг?н тип ?йтеп була. Й?р?к мен?н ?пк?л?р?е? эшс?нлеге ту?та?ан, ? мейе эшс?нлеге дауам итк?н аралы? (5—7 минут) медицинала клиник ?лем тип атала. Тим?к, й?ш?? мен?н ?лем ара?ында ??енс?лекле (й?ш???е л?, ?лемде л? туплай тор?ан) аралы? бар ?ле.
Кеше ?лемене? и? йыш осра?ан с?б?пт?ре
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Б?т? донъя ?аулы? ?а?лау ойошма?ы м??л?м?тт?ре буйынса, 2016 йылда б?т? донъяла вафат бул?ан 56,9 миллион кешене? ярты?ынан к?бер?гене? (54%) ?леме т?б?нд?ге ете с?б?п ар?а?ында бул?ан[3]:
Й?р?кте? ишемия ауырыуы ??м инсульт (15,2 млн);
Хроник обструктив ?пк? ауырыуы (3,0 млн);
?пк? яман шеше (трахея ??м бронхиаль яман шеш мен?н бер р?тт?н) (1,7 млн);
Диабет (1,6 млн);
Юл-транспорт ва?и?а?ы (1,4 млн);
Диарея (1,4 млн);
Туберкулез (1,3 млн).
Т?м?ке т?ь?ире йылына 8 миллион кешене? ??мерен ??? ??м икенсел т?м?ке т?т?н? йо?онто я?ау ????мт??енд? 1 миллион кеше ??л?к була[4].
?лем с?б?бе; ?лем?е? й?н эй?л?ре
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
Т?би??тт? тере й?н эй?л?рене? бары?ы ла тиерлек й?ш?? ?с?н ??л?к??? к?р?ш ????мт??енд? (т?р??р ара?ында ??м т?р эсенд?гел?р??н баш?а) ?л?. Атап ?йтк?нд?, б?т? прокариоттар ??м бер к???н?кле эукариоттар, колониаль организмдар (полиптар ??м гидралар) ошо р??ешле ??л?к булалар, с?нки биологик я?тан улар ?лем?е? (й??ни ?артаймай?ар). ?лем?е? тиерлек баш?а к?п к???н?клел?р??н — Turritopsis nutricula, ?ай?ы бер ди?ге? терпел?ре ?анала. Планетала?ы тере й?н эй?л?рене? бик а? проценты ?ына (?атмарлы ойошторол?ан) ?артайыу?а дусар булалар, шунлы?тан принципиаль р??ешт? ?артлы?тан ?л? алалар. Был й?нлект?рг? кеше л? ин?.
?мм? т?би??тт? организмдар (й?н? ?артайыу й?ки уны? мен?н б?йле сир??р ар?а?ында) й?ш?? ?с?н к?р?шт? е?ел?л?р ??м к?с ?улланылып ?л?л?р (????тт? улар?ы ашай?ар). ?артлы?тан филд?р, кит ?ыма?тар, ?иге?ая?тар, эре йырт?ыс балы?тар, ??йр?ле?сел?р, ?оштар ??м баш?а эре хайуандар?ы? б?л?к?й ген? проценты ?л? ала. Кешел? ?лемде? был с?б?бе, ??мер о?онло?оно? максималь к?л?мен билд?л??? л?, медицина исемлект?ренд? ?аралмай.
Эволюция быуындар?ы? ??л?к??? алмашыныуын к?? у?ында тота, был планетала й?ш?? шарттарыны? ??г?ре? шарттарында, шулай у? организмдар?ы? баш?а т?р??ре мен?н конкуренция?а б?йле т?р??р?е? ??г?ре?с?нлеге ?с?н к?р?к. Шулай итеп, б?т?нл?й ?лем?е? й?н эй?л?ре эволюцияны ту?татыр?ар ине; ?мм? ?лег? был ва?и?а булма?ан. Я?ы т?р??р булдырыр?а, шулай у? кил?с?кт? тере организмды? геномын ??г?ртерг? м?мкинлек бирг?н гендар хирургия?ы у?ыштары кил?с?к кешег? эволюцион юлдан баш тартыу м?мкинлеген бир? аласа? ти??р.
Ф?лс?ф?л? ?лем т?ш?нс??е
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Ысынбарлы? к?ренешен нинд?й ?? бул?а телд? асы?тан-асы? са?ылдырыу м?мкинлеген? ышан?ан ?алимдар?ы? й?нле ??м й?н?е???р ара?ында?ы фундаменталь айырмалар?ы билд?л?рг? тырышыуы борондан бара инде.
Танатология?а ниге? ?алыусылар?ы? бере?е М. Ф. К. Биша ?йте?енс?, тормош — ?лемг? ?аршы тороусы к?ренешт?р йыйылма?ы. Диалектик материализм классиктары был т?ш?нс?л?р?е ?атмарлы м?сь?л?не х?л ите??? метафизик ?араштар ?с?н т?н?итл?й. М???л?н, Ф. Энгельс ?Анти-Дюринг? китабында ?Тереклек — а??ым есемд?рене? й?ш?? р??еше, ??м был й?ш?? р??еше уны? асылынан улар?ы? химик компоненттарын ту?ланыу ??м изоляция аша даими я?ыртылып тороу?ан тора? тип я?а ??м артабан т?б?нд?ге тезисты билд?л?й: ?Й?ш?? — тим?к ?ле??. ?мм? Энгельсты? ??м уны? ул т?н?итл?г?н оппоненттарыны? идеяларын са?ыштыр?а?, улар ара?ында принципиаль айырмалар ю? ик?не асы?лана. ??т??ен?, улар б?т??е л? тормошто ????рен? билд?ле бул?ан бер??н-бер а??ым форма?ы к??леген?н ген? трактовкалай?ар. Улар?ы? бары?ы ла ????рене? субъектив телен ысынбарлы?ты тасуирлау ?с?н м?мкин бул?ан бер??н-бер ?орал тип ?ана?ан.
Дини й?н? тыумышты? ф?лс?ф??и альтернатива булып тор?ан палингенезия теория?ын булдыр?ан философ Артур Шопенгауэр ?лемг? б?т?нл?й икенсе ?арашта бул?ан.
Икенсе я?тан, ?ай?ы бер ф?лс?ф?л?р ??м динд?р ?лемде тыуыу?а ?апма-?аршы т?гел, ? тереле??е? айырыл?ы?ы? бер ?л?ш? итеп ?арай?ар. Был б?т? ибра?ими динд?р, Борон?о Мысыр динд?ре ?с?н ?а?ылышлы.
Х??ерге заман ф?лс?ф?л?сел?ре ара?ында ?лем м?сь?л?л?ре мен?н ш???лл?н?, м???л?н, Йель университетында у?а курс ба?ышла?ан Шелли Каган[5].
Т?рл? й?шт? ?лемде ?абул ите?
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]?лемде? ?абул ителе?с?нлеге й?ш мен?н ны? б?йле. 3 й?шк? тиклемге балалар ?лемде? ним? ик?нен а?ламай?ар. Ундай бала м?рх?м я?ын ту?аныны? ?айтыуын о?а? к?т?рг? м?мкин. 3-5 й?шенд? балалар ?лемде ва?ытлыса ??м ?йл?нм?ле к?ренеш тип ?абул ит?, улар ?лг?н кешел?р?е? кире тереле?ен? ышаналар. Бынан тыш, был й?шт? бала ??ене? ?ылы?ында я?ын кеше?ене? ?лем с?б?бен э?л?й башлар?а м?мкин, с?нки ул тир?-я? донъяны? тел??? нинд?й к?ренешен? л? йо?онто я?ау ихтималлы?ына ышана[6].
5-8 й?шт?н башлап бала ?лемде? кире ?айтма?лы? ??м унан ?отол?о?о? ик?нен, й??ни барыбы??ы? да, ??ебе? ?? бер ва?ыт ?л?с?ген а?лай башлай. Был й?шт? балалар ?лемде кеше х?р?к?т ите???н, ??йл?ше???н, хис-той?олар?ан, фекерл????н ту?та?ан тормош тип ?абул ит?[6].
8 й?шен?н ?лемде? т?би??тен ??м уны? с?б?пт?рен тулы?ынса а?лай башлай. 8-12 й?шт? (??мер йылдарына тиклем) ?ле? процесы мен?н ?ы?ы??ыныу тыуыуы м?мкин. Я?ын кеше?е ?лг?н ик?н, бала у?а ?ушылыу ?с?н ?лерг? тел??е ихтимал.
??мер??р, ?лк?нд?р ке?ек ?к, ?лем к?ренешен тулы?ынса а?лай?ар. ??мер са?та ?лемде? экзистенциаль э?емт?л?ре мен?н ?ы?ы??ыныу тыуа.
?лем т?ш?нс??е баш?орт халы? ижадында
Илле ит?кт?н алды,
Алтмыш ая?тан алды,
Етмеш й?г?н hалды,
?икh?н hикег? hалды,
Ту?hан ту??айтып ?уй?ы,
Й?? ???п алды.
— Алтмыш, hи?? ни ?ылдым? Ая?ыма бау, ?ола?ыма шау hалды?.
— Етмеш, hи?? ни ?ылдым? Уртымда?ы теште, башымда?ы hушты алды?.
— ?икh?н, hи?? ни ?ылдым? Ма?лай?а?ы к???е, бурбай?а?ы би??е алды?.
— Ту?hан, hи?? ни ?ылдым? Ауы??а?ы h???е алды?, илтеп л?хетк? hалды?.
Урал батыр эпосында ?лем тура?ында
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Беле?ебе?с?, баш?от телд? л? Yлем т?ш?нс?hен т?рл?с? атап була: ?ж?л, hу??ы с???т, ?у??ы юл?а о?атыу, ??мер ахыры, г?рг? кере?, ?хир?тк? кере?, теге донъя?а ките?, л?хетк? ятыу. Баш?орт халы? ижадында Yлем h??ен атамай ?ына, у?а барыш, я?ынайыш тураhында бик й?теш и?к?ртеле???р бар.
? инде баш?орт хал?ыны? рухи ?омарт?ыhы ?Урал батыр? ?обайырында Yлем h??е 79 тап?ыр ?абатланып, и?к? алына, уны? т?би??те, сифаттары бик ентекле итеп тасуирлана h?м ?h?ми?те ?ат-?ат hы?ы? ??т?н? алына ик?н, был ?лемhе? ???р туранан-тура Махамудраны? сы?ана?ы тип ?йт? алабы?.
?ылтанмалар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- ?из?туллина Р. Х.Й?ншишм? ?ай?ан башлана? ?ф?:Китап, 2013.-76-78 битт?р
- Гизз?тов К. Т., Философия: 2 китап. 2-се китап: ?ы??аса философия тарихы. Философияне? ниге? проблемулары: Ю?ары у?ыу йорто ?с?н д?реслек. (тат.)
И?к?рм?л?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- ↑ Русско-башкирский толковый словарь медицинских терминов (М. Т. Азнабаев, 2007)
- ↑ Толковый словарь современного башкирского литературного языка. (под. ред З. Г. Ураксина, 2005)
- ↑ Всемирная организация здравоохранения. 10 ведущих причин смерти в мире . Всемирная организация здравоохранения. Дата обращения: 22 ноябрь 2019.
- ↑ Всемирная организация здравоохранения и Рамочная конвенция ВОЗ по борьбе против табака и Вместе победим низ. Выбирай здоровье, а не табак. — 2019. — 7 с.
- ↑ Open Yale Courses | Death (ингл.). oyc.yale.edu (5 апрель 2012). Дата обращения: 29 апрель 2017. Архивировано из оригинала 1 май 2017 года.
- ↑ 6,0 6,1 Как помочь ребенку, если кто-то из его близких умер или тяжело болеет : Фрагмент книги ?Основы паллиативной помощи? // Медуза. — 2020. — 17 мая.