《法制日报》:无人机抓获盗掘商鞅变法遗址嫌疑人
Суннизм | |
??р. ??? ????? ????????? | |
![]() С?нни й?н?лешт?ге ислам эшм?к?р??ре Мухаммед, ?б? Б?кер, ??м?р ибн ?л-Х?ттаб, Усман ибн ?ффан, Али ибн ?б? Талип, Х?с?н ибн Али, Хусейн ибн Али | |
Баш?а исемд?ре: |
ахль ас-сунна ва-ль-джамаа |
---|---|
Дин: | |
Ниге?л?нг?н: |
VII век |
Т?б?кт?р |
Т?нья? Африка, Я?ын К?нсы?ыш, ???к ??м К?нья? Азия, Кавказ, Балкан, Волга буйы. |
Милл?тт?р: |
??р?пт?р, бербер?ар, фарсылар, т?р?кт?р, п?нж?пт?р, индонезиялылар |
А?залар ?аны: |
ок. 1,5 млрд |
Ниге?л??сел?р |
Абу Ханифа, Малик ибн Анас, Мухаммад аш-Шафии, Ахмад ибн Ханбаль |
Х??ерге в?килд?ре | |
Т?п храм: | |
Ю?ары у?ыу йорттары: | |
Вероубеждение: | |
?аршы тороусылар: | |
Иман шарттары |
Исламды? биш ниге?е |
Ш?хест?р |
С?нни??р, ??ле ?с-с?нн? ??л-ж?м?‘? (??р. ??? ????? ????????? — ?С?нн?т ??м община бер??млеге кешел?ре?) — Исламда?ы т?п ??м и? ки? тарал?ан й?н?леш в?килд?ре.
Этимология?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]С?нни??р атама?ы ???ле ?с-с?нн? ??л-ж?м?‘?? тиг?нд?н килеп сы??ан. Беренсе ?л?ш? (??ле ?с-с?нн?) М?х?мм?т п?й??мб?р?е? ??м уны? с?х?б?л?рене? тот?ан юлынан барыу тиг?нде к?? у?ында тота, с?нки с?нн? (с?нн?т) ???ене? т?п м???н??е — ?юл?. С?нни??р ?с?н ??рь?н ??м С?нн?т — Ислам хо?у?и?тенд? т??сы?ана? булып тора, улар ??рь?н аяттары ??м х??ист?р ниге?енд? т?рл? м?сь?л?л?р?е х?л ит?, ? улар?а аны? яуаптар булма?ан осра?та — а?ыл?а таянып (?ижти?ад?) ?арар ?ыла. Исемде? икенсе ?л?ш? (??-л-ж?м?‘?) общинаны танып, проблемалар?ы х?л итк?нд?, М?х?мм?т п?й??мб?р?е? ??м уны? с?х?б?л?рене? ??м?ли ысулдарына эй?ре? тиг?нде а?лата. Ж?м?‘? (й?м???т)термины т??ге тап?ыр Х?с?н ибн ??ли?е? Х?лиф?лек власын М??ви? ибн ?б? Суфиян I ?улына тапшыр?анда м??л?м булды. Беренсе фетн? — граждандар ?у?ышы ту?татыл?ан йыл Ислам тарихына ?бер??млек йылы? (с?н?т ?л-ж?м?‘?) булып инеп ?ал?ан [1].
Тарихы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]М?х?мм?т п?й??мб?р ? ??м т??ге ?с Ха? х?лиф? осоронда мосолман ?мм?те бер??м була. Х?лиф? ?осман (656) ?лтерелг?нд?н ?у?, мосолман й?м?и?те б?лгел?н?, ??ли ибн ?б? Талип мен?н М??ви? ара?ында тарт?ылашыу процесты та?ы ла т?р?нер?кк? еб?р?.
Х?лиф?лек ки??йг?нд?н ?у?, ислам динен? к?ск?н ?ай?ы бер халы?тар ислам доктрина?ына ????рене? элекке инаныс-?араштарын индерерг? тырыш?ан. Был й?м?и?тте икег? б?ле?се сектантлы??а ??м ?аршылы?тар?а килтер?. Сикт?н сы?ыусылар ??м сектантлы??а эй?ре?сел?рг? ?аршы с?х?б?л?р ??м улар?а эй?ре?сел?р (т?би?инд?р) урталы? юлда торалар. Ошо юл?а ниге? ?алыусылар тип Ибн ??м?р, Ибра?им ?н-Н??аи, Х?с?н ?л-Басри ??м ?б? Х?ниф? ??м баш?а ислам дине белгест?рен ?анар?а м?мкин [1]
???ле ?с-с?нн?? т?ш?нс??е т?рл? я??а тар?атыр?а тороусылар?ан айырымланыр?а м?мкинлек бир?. С?нни??р бер??млек ?а?лай ??м т?рл? бид??тт?рг? Ислам т??лим?тен — ?а?ыданы бо?оу?ар?ан ?урсып тора. Ри??й?тт?рг? ярашлы, М?х?мм?т п?й??мб?р ? алдан у? ?мм?тене? бихисап секталар?а б?лен?с?ген, шулай у? мосолмандар ара?ында бул?ан был ??от?арыусы? т?рк?м н?жи?, буласа?ын, уны? в?килд?ре "??ле ?с-с?нн?"н?н буласа?, тип ?йтеп ?алдыр?ан[1]
Ши?ый?ар, харижи?ар, м?т?зили??р ??м баш?а хизбылар мен?н аяу?ы? б?х?ст?р ниге?енд? Исламда с?нни??р?е? инаныстары теоретик ниге??? ны?ына. Былар бары?ы ла с?нни й?н?лешле матуриди?ар, ?ш?ри??р ??м ?с?ри??р (с?л?фи) инаныстарына инеп ?ал?ан ??м б?г?нг?с? с?нни??р?е? т??лим?тен т?шкил ит?. Улар?ы? ??-ара арты? принципиаль характер?а эй? булма?ан айырмалары бар.
Ортодоксаль Ислам дине т??лим?тен ??тере?се б?й?к ?алимдар — ?б? Мансур ?л-Матуриди, ?б?-л-Х?с?н ?л-?ш?ри, ?б? Х?мит ?л-?азали, Ибн Таймия ??м баш?алар. Динг? ?араштары мен?н бер ?к ва?ытта с?нни??р?е? хо?у?и м?кт?пт?ре (м????бт?ре л?) ??ешк?н, улар ара?ындах?н?фи, м?лики, ш?фи?и ??м х?нб?ли м????бт?ре ки? танылыу ал?ан. Х?н?фи м????бте? к?пселек в?киле матуриди булып тора, к?пселек малики??р ??м ш?фи?и??р — ?ш?рит, ? х?нб?ли??р — с?л?фи[1].

Таралыуы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
С?нни??р ?аны 1 миллиард 550 миллион сама?ы[2] Ислам диненд?гел?р?е? я?ынса 90 %[3].
С?ннилек ??енс?лект?ре
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]С?нни??р М?х?мм?т П?й??мб?р?е? ? с?нн?тен? (??м?лд?ре ??м ?йтк?нд?рен?) эй?ре?г?, традициялар?а то?роло??а, ?мм?т башлы?ы — х?лиф?не ?айлау?а ?атнашыу?а ба?ым я?ай.
С?нни??р?е? т?п билд?л?ре:
- Алты эре х??ист?р йыйынты?ыны? (?л-Бохари, М?слим ибн ?л-Х?ж?ж, ?б? Иса ?т-Тирмизи, ?б? Даудомск, ?н-Н?саи ??м Ибн М?ж?) д?р??л?г?н таныу;
- д?рт м????бте: м?лики, ш?фи?и, х?н?фи ??м х?нб?ли м????бт?рен таныу;
- ?а?ыдалар: ?с?ри, ?ш?ри ??м матуриди ?а?ыдаларын таныу;
- д?рт Ха? х?лиф? — ?б? Б?кер?е?, ??м?р ибн ?л-Хаттабты?, Усман ибн ?ффанды? ??м Али ибн ?б? Талибты? ?анунилы?ын таныу (?иб?ди??р ?б? Б?кер?е ??м ??м?р?е ген?, ? ши?ый?ар х??р?те Али?ы ?ына таный?ар).
?С?ннилек? термины ?асан ны?ынып китк?не те??л билд?ле т?гел, м?г?р ши?ыйлы? мен?н са?ыштыр?анда[4], аны? й?км?ткег? эй?: с?ннилек — ул М?х?мм?т П?й??мб?р?е? ? тормош юлына эй?ре?. Ши?ый?ар и?? х?лиф? итеп х??р?те Али вари?тарын ?ына таный.
Х??ист?р ?илеме
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Ислам динен таратыу?ы? т??ге быуаттарында с?нн?тте т?шкил итк?н х??ист?р?е? к?пселек ?л?ш? с?х?б?л?р аша телд?н таратыла, улар М?х?мм?т п?й??мб?р?е? ? ?????рен й? и?? ??м?лд?ре тура?ында ш?кертт?рг? ??йл?й??р, ш?кертт?р былар?ы? бары?ын да ятлай ??м, ?? сиратында, ошо белемде у?ыусыларына тапшыра. ?мм? ислам динен таратыу ?с?н с?х?б?л?р х?лиф?лекте? т?рл? тарафтарына юллан?ан?а к?р?, улар?ы? ?аны ?ыр?а к?мей, шу?а х??ист?р?е я?ып алыу?а ??м улар?ы я?ма р??ешенд? ?а?лау?а и?тибар к?с?й?. Имам М?лик ибн ?н?сте? ??л-М??тт?? исемле йыйынты?ы т??ге х??ист?р йыйынты?ы булып тора, унда х??ист?р фикхты? т?рл? ки??кт?рен? ярашлы классификациялана. ?б? Дауыт х??ист?р?е тапшырыусылар исемд?ре буйынса классификациялау?ы беренсе булып башлай.
М?х?мм?т П?й??мб?р?е? ? вафатынан ?у? я?ынса 200 йыл ?тк?с, ислам дин белгест?ре йый?ан алты эре с?нни х??ис йыйынты?ы я?ыла. Улар?ы Кутуб ?с-ситт? (?Х??ист?р?е? алты йыйылма?ы?) й?ки ?с-Сихах ?с-ситт? (?Ышаныслы алты?) тип атай?ар. Р?сми р??ешт? улар?ы т??ге тап?ыр XI быуатта ислам дине белгесе Ибн ?л-Кайсарани (Ibn al-Qaisarani) бер урын?а йыя[5][6].
Кутуб ?с-Ситт? х??ист?рене? д?р??л?г?н? килг?нд?, с?нни??р ?л-Бохари ??м М?слим йыйынты?тарында бирелг?н х??ист?р?е ышаныслы тип ?анай, шул у? ва?ытта с?нни??р ара?ында баш?а я?малар?а телг? алын?ан ?ай?ы бер х??ист?р?е? ышаныслы булыуы тура?ында килешм??с?нлек бар.
Хо?у?и м????бт?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]С?нни??р д?рт дини-хо?у?и м?кт?пте таный, улар?ы м????б (??р. ?????) — (м????п) тип атай?ар: м?лики, ш?фи?и, х?н?фи ??м х?нб?ли. С?нни м????бт?р?е? бере?е — за?ири — х??ерге ва?ытта б?т?нл?й ю??а сы??ан. Д?рт м?кт?п т? бер-бере?ене? легитимлы?ын таный. Мосолман был м?кт?пт?р?е? тел??? ?ай?ы?ын ?айлап алыр?а хо?у?лы.
- М?лики м????бе
М?лики м????бен? ниге? ?алыусы тип М?лик ибн ?н?с ?анала. Имам М?лик юридик к?р??тм?л?р ??м х?к?мд?р индере? ?с?н т?б?нд?ге сы?ана?тар?а таян?ан: ??рь?н, С?нн?т, ?М??ин? ?ала?ында й?ш?г?н кешел?р?е? эшт?ре?, с?х?б?л?р?е? фекер??ре, аналогия буйынса фекер й?р?т?? (?ыяс) ??м ?фай?а ха?ына ирекле фекер? (истислах).
М?ликте? ш?кертт?ре уны? эшен дауам ит? ??м м????бте формалаштырыу инициаторы була. М?лики хо?у?и м????бе к?п илд?рг? тарал?ан. М??ин?не? ??енд?, Хиджазда ла был м????б популярлы? яулай алмай, ?мм? мосолман донъя?ыны? к?нбайышында бик к?п эй?ре?сел?р таба, м???л?н, Т?нья? Америкала, Т?нья? Африкала ??м мосолман испанияла, ? шулай у? Кувейтта ??м Бахрейнда.
- Ш?фи?и м????бе
Ш?фи?и м????бен? М?х?мм?т ?ш-Ш?фи?и ниге? ?ал?ан. был м????б х?н?фи ??м м?лики м????бт?рене? к?сл? йо?онто?о а?тында барлы??а килг?н ??м улар?ы? ??енс?лект?рен ?? эсен? ал?ан[7]. Законлы ?арар ?абул итер ?с?н ш?фи?и хо?у?и белгест?ре ??рь?нде, М?х?мм?т п?й??мб?р?е? с?нн?тен, абруйлы белгест?р?е? фекерен, М?х?мм?т п?й??мб?р?е? с?х?б?л?рене?фекерен, ?ыясты ??м истихсабты ?улланалар.
Хижраны? III быуатынан алып ш?фи?и м????бе Мысыр?а ?ур популярлы? яулай. Б?г?нг? к?нд? д??л?тте? р?сми идеология?ы шиизм булыу?а ?арама?тан, о?а? ва?ыт Иранда ??т?нл?к ит? ??м эй?рсенд?рен ?а?лап ?ала. Ира?та ??м М???р?нн??ер?? ш?фи?и м????бе х?н?фи??р мен?н популярлы?та ярыша. Б?г?нг? к?нд? С?ри?л?, Ливанда, Ф?л?стинд? ??м Иорданияла ??т?нл?кл? булып тора, Ира?та, Пакистанда, ?индостанда, Малайзияла ??м Индонезияла, шулай у? Да?станда, Чечняла ??м Ингушетияла к?п ?анлы эй?рсенд?ре бар[8][9]. Ш?фи?и м????бе положениелары Сомали, Комор ??м баш?а ислам д??л?тт?ре ?ануни?тене? ниге?ен т?шкил ит?[10].
- Х?н?фи м????бе
Х?н?фи м????бен? ниге? ?алыусы тип ?бу Х?ниф? ??м уны? у?ыусылары М?х?мм?т ?ш-Ш?йб?ни, ?бу Йософ ??м З?ф?р ибн ?л-Хуз?йел ?аналалар.
Х?н?фи м????бе — б?т? хо?у?и м?кт?пт?р ара?ында и? тарал?аны. Х?н?фи??р Урта ??м ???к Азияла, К?нья? Азияла (Аф?анстан, Пакистан, ?индостан), ?зербайжанда, Т?рки?л?, С?ри?л?, Мысыр?а ??м баш?а илд?р?? й?ш?й. Р?с?й?? х?н?фи??р — татар?ар, баш?орттар, ну?ай?ар[11], ?арасай?ар, адыгтар (адыгей?ар, ?абар?ылар, черкестар), абазиндар, Да?станда?ы ?умы?тар?ы? бер ?л?ш?[12] ??м баш?а халы?тар.
Хо?у?и к?р??тм?л?р бире??е? Х?н?фи ысулы т?б?нд?ге сы?ана?тар?а ниге?л?н?: ??рь?н, с?нн?т, бер??м фекер, с?х?б?л?р, П?й??мб?р с?х?б?л?рене? ш?хс?н фекер??ре, ??рь?нд? бул?ан мен?н аналогия буйынса фекер й?р?т??, истихсан ??м урында?ы йола.
?б? Х?ниф? б?т? мира?ын тиерлек телд?н ?? ш?кертт?рен? тапшыр?ан, улар м????б положениеларын я?ып ал?ан ??м системалаштыр?ан. ?б? Х?ниф? м?кт?бен ?а?лау?а, системалаштырыу?а ??м таратыу?а уны? ике и? билд?ле у?ыусы?ы ?ур роль уйнай. — ?б? Йософ ??м М?х?мм?т ?л-Ш?йб?ни.
Х?н?фи м????бенд? хо?у?и ?арар?ар ?абул ите? ысулдарыны? бере?е — абруйлы ш?хест?р ?арар?арыны? аны? иерархия?ы (?б? Х?ниф?, ?б? Йософ, ?ш-Ш?йб?ни, баш?алар). ?г?р нинд?й ?? бул?а проблемала ?ыясты ла, истихсанды ла ?улланыр?а м?мкин бул?а, к?п осра?та истихсан ??т?нл?кл? була. Т?рл? к?р??тм?л?р??н ?айлар?а к?р?к бул?а, и? ышаныслы й?ки к?пселек фекерен? ??т?нл?к бирел?. К?с??? ??м шикле х??ист?р аргумент сифатында тик айырым осра?тар?а ?ына ?улланыла. Башлыса ??т?нл?л?к истихсан?а бирел?.
?осман ??м могол империяларында х?н?фи м????бе д??л?т статусын ала.
И?к?рм?л?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Али-заде, 2007
- ↑ ?Сколько мусульман в мире?? // Сайт ?Имам. Ру? (www.imam.ru) (Тикшереле? к?н?: 19 июнь 2014) 2012 йыл 22 ноябрь архивлан?ан.
- ↑ Волков В. Основные направления и течения в исламе // журнал ?Отечественные записки?, 2003. — № 5 (14). 2015 йыл 7 сентябрь архивлан?ан.
- ↑ Ислам // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ Ignác Goldziher, Muslim Studies, vol. 2, pg. 240. Halle, 1889—1890. ISBN 0-202-30778-6
- ↑ Scott C. Lucas, Constructive Critics, ?adīth Literature, and the Articulation of Sunnī Islam, pg. 106. Leiden: Brill Publishers, 2004.
- ↑ Ислам: ЭС, 1991, Шафиитский мазхаб, с. 295—296
- ↑ Абу? Абда?ллах Мухаммад ибн Идри?с аш-Ша?фии 2013 йыл 21 июнь архивлан?ан. deprel.ru
- ↑ Конфессиональный состав населения России freereligion.ru
- ↑ Гогиберидзе Г. М. Исламский толковый словарь. — Ростов н/Д: Феникс, 2009. — С. 251—252. — 266 с. — (Словари). — 3000 экз. — ISBN 978-5-222-15934-7.
- ↑ Верования ногайцев . Кавказский узел. — ?Ногайцы в основной своей массе — мусульмане-сунниты ханафитского толка?. Дата обращения: 23 март 2013. Архивировано 4 апрель 2013 года.
- ↑ Мичигишев, Азиз Мусульмане Осетии . Islamdag.ru (31 август 2010). — ?Здешние кумыки сунниты и в большинстве своём придерживаются ханафитского мазхаба, но есть и шафииты?. Дата обращения: 23 март 2013. Архивировано 4 апрель 2013 года.
???би?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Али-заде, А. А. Ахль ас-Сунна ва'ль-Джамаа // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — (Золотой фонд исламской мысли). — 3000 экз. — ISBN 5-98443-025-8 (рус.).
- [[]]. С?нни??р // Ислам: энциклопедический словарь / отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, 1991.
- Г.М. Керимов. Шариат. Закон жизни мусульман. — СПб: Диля, 2009. — 512 с. — ISBN 9785885035798.
- Браницкий А. Г., Корнилов А. А. Религии региона. — Н. Новгород: ННГУ имени Н. И. Лобачевского, 2013. — 305 с.
- Хишам Юсри аль-Араби. География правовых школ = ??????? ??????? ???????. — 1. — Каир: Дар аль-Басаир, 2005. — 93 с.
- Мухаммад Абу Захра. История исламских мазхабов = ????? ??????? ?????????. — Каир: Дар аль-фикр аль-Араби.