广州增城东洞村谱和谐文明乐章 建幸福美丽新村
И?тисад | |
![]() | |
?ай?а ?йр?нел? | и?тисад ??м экономическая антропология[d] |
---|---|
?ештег | economy |
![]() | |
Тема география?ы | и?тисади география[d] |
![]() |

И?тисад (борон?о грек телен?н ο?κο? — йорт, хоужалы?, хужалы? ите? ??м ν?μο? — ном, хужалы? мен?н идара ите? территория?ы ??м ???м?-??? т?ржем? итк?нд?, ?йорт хужалы?ын алып барыу ?а?и???е?)[1] — й?м?и?тте? хужалы? эшм?к?рлеге, шулай у? етештере?, б?ле?, алмашыу ??м ?улланыу система?ында барлы??а килг?н м?н?с?б?тт?р берлеге.
Беренсе тап?ыр ?илми хе?м?тт? ?и?тисад? ???е бе??е? эра?а тиклем Ксенофонтты? ?илми эшт?ренд? телг? алына ??м ул уны ?т?би?и ф?н? тип атай. Аристотель и?тисадты хрематистика?а — кешене? фай?а алыу мен?н б?йле эшм?к?рлек тарма?ына ?апма-?аршы ?уя[2]. Х??ерге философияла и?тисад ха? билд?л?м??е к??леген?н ?арал?ан й?м?и?т м?н?с?б?тт?ре система?ы итеп ?арала. И?тисадты? т?п функция?ы даими р??ешт? халы?ты? тормошо ??м эшм?к?рлеге ?с?н к?р?к бул?ан у?айлы?тар булдырыу, с?нки шун?ы? й?м?и?т ??ешм?й. И?тисад сикл?нг?н ресурстар донъя?ында кешене? ихтыяжын ??н???тл?ндерерг? яр?ам ит?.
Й?м?и?т и?тисады ?атмарлы ??м б?т? ?лк?г? ?а?ыл?ан организм булара?, ??р кешене? ??м й?м?и?тте? тормошон, эшм?к?рлеген т?ьмин ит?.
И?тисадты? ким?лд?ре
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]И?тисад ф?ненд? и?тисади эшм?к?рлек производствоны? микро- ??м макрои?тисад ким?лен? ??м донъя и?тисадына б?лен?.
- Микрои?тисад айырым производство й?ки предприятие булып тора.
- Макрои?тисад милли й?ки д??л?т и?тисадын т?шкил ит?.
- Интери?тисад донъяуи хужалы?ты? барлы??а киле? ниге???рен ??м уны? ??еше?ен ?ылы??ырлай.
И?тисад сектор?ары
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- И?тисадты? беренсел секторы ауыл хужалы?ын, балы?сылы?ты, урмансылы?ты, ?унарсылы?ты ??м сеймал табыу, я?ыулы? ??ерл?? с?н???тен берл?штер?.
- И?тисадты? икенсел секторы эшк?рте?се с?н???т ??м т???л?ш.
- И?тисадты? ?с?нс?л секторы — хе?м?тл?ндере? ?лк??е. Бик йыш ?с?нс?л сектор?ан и?тисадты? д?ртенсел секторын — м??л?м?т технологияларын, м??арифты, ?илми тикшерене???р?е, глобаль маркетингты, банк ??м финанс хе?м?тт?р?е ??м производство мен?н т?гел, ? уны планлаштырыу ??м ойоштороу мен?н б?йле (белем и?тисады) баш?а хе?м?тл?ндере??е айыралар.
Милек форма?ына б?йле д??л?т ??м ш?хси сектор?а айырыла.
И?тисади эшм?к?рлекте? аны? т?р??рен? б?йле и?тисадты? аны?, производство булма?ан ??м финанс секторын айырылар.
И?тисад формалары
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]??м?лд?гел?р??н т?б?нд?ге т?п формалар?ы б?л?л?р:
- ба?ар
- административ-команда
- традицион
- ?атнаш
И?тисади ??еш
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]И?тисад ??еше билд?ле ва?ыт арауы?ында, билд?ле осор?а (ай, квартал, йыл) милли и?тисадта продукция етештере??е? аны? ??ешен билд?л?й. И?тисади ??ешт?н айырмалы, и?тисад ??еше к?л?м к?р??ткесе. Аны? производство тиг?нд? (инфляция фактор?ары ?а?ылма?ан), ????тт?, аны? эске тулайым продукция (ВВП) к?л?мен, ?ир?к кен? — аны? тулайым милли продукт (НВП), саф милли продуктты (ЧВП) й?ки милли килемда (НД) а?лай?ар. И?тисад ??еше д?й?м именлек ??ешен?: ??мер о?айлы?ы артыуына, медицина хе?м?тл?ндере?е сифатына, белем ким?лен?, эш с???те ?ы??арыу?а ?.б. ты?ы? б?йл?нг?н.
И?тисад ??ешене? экстенсив ??м интенсив фактор?ары бар.
И?тисад тарихы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Т??тормош й?м?и?тт? и?тисади ??еш ким?ле т?б?н й?н й?н а?ырарлы? ?ына була. Башта т??тормош кешел?ре й?ш?? ?с?н ?унарсылы? ??м ризы? йыйыу мен?н ш???лл?н??, неолитик ин?илап ????мт?енд? ер эшк?рте? ??м малсылы? барлы??а кил?. Й?м?и?тте? ??еше хе?м?т б?ленешен? ??м социаль тиге??е?лекк? килтер?, социаль синыфтар ??м д??л?т барлы??а кил?. ?ол бил??селек башлана.
Яйлап ?ына т???? т?би?и алмашыу — бартер форма?ында тормош?а ашырыл?ан тауар ?йл?неше ??еш?, ?мм? а?са барлы??а килг?с, ул сау?а?а ?йл?н?. Шу?а ?арама?тан, Борон?о донъя ??м Урта быуаттар й?м?и?тт?ренд? т?би?и хужалы? ??т?нл?к ит?. Бик к?п д??л?тт?р?? хужалы?ты планлы алып барыу?а (ул ирригация, ?арай?ар ??м пирамидалар ?алыу ке?ек ?ур эшт?р?е баш?арыу м?мкинлеге бир?) ?арай и?тисады ??м т?би?и хужалы? берл?шм??ен? ниге?л?н?.
XV быуат ?у?ынан Б?й?к географик асыштар д??ере башлана, ул донъя и?тисадын барлы??а килтер? ??м беренсел туплау д??ерен? юл аса.
XVIII быуатты? ?у??ы сиреген?н с?н???т ин?илабы башлана ??м ул ?ай?ы бер ??ешк?н илд?р?? XIX быуат ?у?ында халы?ты? к?пселегене? ауыл хужалы?ында т?гел, ? с?н???тт? эшл?й башлауына килтер?. ??т?нл?кл? и?тисади система булып капитализм тора, традицион й?м?и?т заманса?а, аграр й?м?и?тт?н индустриаль й?м?и?тк? ?йл?н?.
XX быуатта ?ай?ы бер илд?р?? административ-командалы социалистик и?тисад ойошторола. Баш?а илд?р?? капитализм ??еш?. XX быуатты? икенсе ярты?ында ф?нни-техник ин?илап башланып, ????мт?л? ны?ыра? ??ещк?н илд?р?? индустриаль й?м?и?т постиндустриаль й?м?и?тк? й?л?н? башлай. ?ай?ы бер илд?р??, шул и??пт?н Р?с?й?? л?, постиндустриаль и?тисад?а к?се? билд?ле бер объектив ??м субъектив с?б?пт?р ар?а?ында тот?арланыла.
Эске тулайым продукция етештере? буйынса донъяны? и? ?ур и?тисады
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
2008 йылда эске тулайым продукция к?л?ме буйынса (миллионла?ан А?Ш долларында) Халы?-ара валюта фонды м??л?м?тт?рен? ярашлы, донъяны? и? ?ур и?тисадтары[3]:
Урын | Ил | ВВП (млн $) |
---|---|---|
Тотош донъя | 62 909 274[4] | |
![]() |
16 282 230[4] | |
1 | ![]() |
14 657 800 |
2 | ![]() |
5 878 257 |
3 | ![]() |
5 458 872 |
4 | ![]() |
3 315 643 |
5 | ![]() |
2 582 527 |
6 | ![]() |
2 247 455 |
7 | ![]() |
2 090 314 |
8 | ![]() |
2 055 114 |
9 | ![]() |
1 574 051 |
10 | ![]() |
1 537 966 |
11 | ![]() |
1 465 079 |
12 | ![]() |
1 409 946 |
13 | ![]() |
1 235 539 |
14 | ![]() |
1 039 121 |
15 | ![]() |
1 007 084 |
Шулай у? ?ара?ы?
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- И?тисад тарма?ы
- Инновацион и?тисад
- Конституцион и?тисад
- Халы? хужалы?ы
- И?тисади социология
- Электрон и?тисад
И?к?рм?л?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- ↑ Райзберг Б. А., Лозовский Л. Ш., Стародубцева Е. Б. Современный экономический словарь. — М.: ИНФРА-М, 2007. — 495 с.
- ↑ Вавилов С. И.. Большая советская энциклопедия Том 03 — Большая Советская Энциклопедия Второе издание 2014 йыл 5 март архивлан?ан.
- ↑ Report for Selected Countries and Subjects
- ↑ 4,0 4,1 Nominal 2010 GDP for the world and the European Union. Международный валютный фонд. Дата обращения: 27 май 2011. Архивировано 22 август 2011 года.
?ылтанмалар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Национальная экономическая энциклопедия 2007 йыл 16 февраль архивлан?ан.
- Российские и зарубежные экономические журналы на портале eLibrary.ru
- Статьи по экономике из научных библиотек
- Электронная библиотека по экономике, теории активных систем и менеджменту
- Макроэкономика. Электронные книги по макроэкономике
- Микроэкономика. Электронные книги по микроэкономике
- Федеральный образовательный портал ?Экономика. 2009 йыл 27 июнь архивлан?ан. Социология. Менеджмент? 2009 йыл 27 июнь архивлан?ан.
- Белорусский экономический портал ?ЭКОНОМИКА.BY?
- Образовательный портал ?Экономика. Управление. Право?