长春某洗车服务店铺连锁开办项目股权融资500万元
А?мулла | |
![]() А?мулланы? портреты (р?с. Ф. Ислахов) | |
Исеме: |
百度 △该板块划分出自中原地产只是工业时代的闭幕,南下、,左到、太古里,“开发迟到者”八里庄夜晚幽暗,成为目前成都三环内唯一一处等待整体重建的区域。
Камалетдинов Мифтахетдин Камалетдин улы |
---|---|
Тыу?ан к?н?: |
14.12.1831[1] |
Тыу?ан урыны: |
Ту??анбай ауылы, К?л-Иле-Ме? улусы, Б?л?б?й ?й??е, Ырымбур губерна?ы (х??ерге Баш?ортостанды? Ми?к? районы) |
Вафат бул?ан к?н?: | |
Вафат бул?ан урыны: |
?ары?тан ауылы янында[2], Троицк ?й??е, Ырымбур губерна?ы (х??ерге Сил?бе ?лк??е) |
Гражданлы?ы: | |
Эшм?к?рлеге: |
ша?ир, м??риф?тсе |
![]() |

А?мулла (ысын исеме — Камалетдинов Мифтахетдин Камалетдин улы; 14 декабрь[1] 1831 йыл — 8 октябрь[1] 1895 йыл) — к?ренекле баш?орт ша?иры, м??риф?тсе. Баш?орт ши?ри?тен? тос ?л?ш индерг?н, милл?тте? XIX быуатта?ы и? ата?лы ??? о?та?ы тип ?анала.
А?мулла баш?орт теле ??ешенд? ?ур роль уйнай, уны? ижады ?а?а? ??м татар ???би?тт?ре ??ешен? ???ми?тле йо?онто я?ай, уны? исеме т?ркм?нд?р, ?ара?алпа?тар ??м баш?а т?рки халы?тар?а ки? билд?ле була[3].
Биография?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Камалетдинов Мифтахетдин Камалетдин улы 1831 йылды? 14 декабренд?[1] Ырымбур губерна?ы Б?л?б?й ?й??е 12-се Баш?орт кантоны К?л-Иле-Ме? улусыны? (х??ерге Баш?ортостанды? Ми?к? районыны?) Ту??анбай ауылында х?лле ?аил?л? тыуа. Архив м??л?м?тт?ре буйынса, ата?ы Камалетдин Иш?ужа улы (1805—1869) ??м ?с??е Биби?м?г?л[4] С?лимй?н ?ы?ы (1809—?) К?л?Иле?Ме? улусыны? а?аба баш?орттары була. 1843 йылда Мифтахетдинды? ?артата?ы — указлы имам Иш?ужа Ишбулды улы вафат бул?ас, уны? вазифа?ын ?лк?н улы Камалетдин баш?ара башлай[5]. ?илми ???битт?ге ?с??е Биби?м?г?лде? бик ирт? ?ле?е (й? булма?а икенсе ирг? ките?е) ??м буласа? ша?ир?ы? ?? сиратында етем ?алыуы тура?ында?ы ра?лау?ар д?р?? т?гел, с?нки архив документтары буйынса Мифтахетдин?а 19 й?ш са?ында ?с??е Биби?м?г?л и??н бул?ан, ?мм? 1859 йыл?ы X ревизияла уны? ?с??е к?р??телм?г?н[5].
Тыу?ан ауылында башлан?ыс белем ала, к?рше М?н??езтама? ??м ?н?с ауылдары м??р?с?л?рен? й?р?п у?ый[6].
1850 йылды? 1 феврален?н 30 июнг? тиклем т?рм?л? ултыр?ан. Уны? т?рм?г? ябылыу с?б?бен ?лег? аны? беле? м?мкин т?гел. Тарихсы ?. З. ?сф?нди?ров фаразлауы буйынса, идара ите??е? кантон система?ы осоронда баш?орттар х?рби хе?м?тк? алын?андар, ??м р?хс?т?е? й?ш?г?н урындарын ?алдыр?андар?ы, Ырымбур сик ?ы?ы?ына х?рби хе?м?т ?тер ?с?н йыйылыу пункттарына барма?андар?ы й?ки ?у?ла?андар?ы яза?а тарттыр?андар ??м зиндан?а бикл?г?нд?р, б?лки Мифтахетдин Камалетдинов та бындай я?мыш?а дусар бул?андыр[7].
1850 йылдар урта?ында Ст?рлебаш м??р?с??ене? ш?керте була, бында ул ша?ир ??м суфыйлы? тарафдары Ш?мсетдин З?ки??н ?аба? ала[8]. Ситт? й?р?п, А?мулла м???ллим булып к?н к?р?, балта о?та?ы булып эшл?й, ??енд? с?с?н ??л?тен аса.
1859 йыл?ы ?у??ы X ревизия м??л?м?тт?ре буйынса, Мифтахетдин Камалетдинов ?ле ата?ыны? ?аил??е мен?н берг? Баш?ортостанда й?ш?г?н ??м уны? ?? ?аил??е булма?ан[7]. Р. Ш?к?р я??анынса, тыу?ан ауылына ?айт?ас ул ?йл?н?, ?мм? ?атыны й?шл?й ген? вафат булып ?ала. Б?лки шу?алыр Мифтахетдин ауылында т?пл?неп ?ала алмай ??м ата?ыны? я?шы атын алып, тыу?ан ауылын ташлап кит?[8]. Ошо к?нд?н А?мулла мосафир тормошона к?с?. Махсус йы?азлан?ан арба?ына китап-?улъя?ма, яйланма ?орамалдарын тей?п, баш?орт ауылдары буйлап ил ги??. Атын егеп, А?и?ел, Яйы?, Уй, Мей?с йыл?а буй?арын ?ы?ыра, ?а?а?стан далаларына ла барып ет?. Я?ын-й?йен ауылдан-ауыл?а, й?йл????н-й?йл??г? к?сеп, А?мулла м??риф?тселек идеяларын тарата, зир?клекте, ???еллекте, кешелеклелекте данлай, с?с?нд?р ??м а?ындар ?йтешт?ренд? ?атнаша, ши?ыр?арын халы??а у?ый. Ул ???п?е?лект?н ?се к?л?, властар?ы? башбашта?лы?ын ??м закон?ы?лы?ын фашлай. ??л?тле ша?ир-импровизатор булара? танылыу яулай. Бер ?к ва?ытта ??н?рселек ит?, балалар?ы у?ыр?а-я?ыр?а ?йр?т?. Мифтахетдин Камалетдиновты? а?ыл эй??е булара? формалашыуында уны? З?йнулла Р?с?лев мен?н ду?лы?ы ?ур роль уйнай[3].
Ял?ан ялыу буйынса, батша армия?ында хе?м?т ите???н ?асып й?р???? ??йепл?неп, 1867—1871 йылдар?а Троицк ?ала?ы т?рм??енд? ултыра. Тот?онда са?ында т?р?н м???н?ле ???р??рене? бере?е ?М??анем мине? — зиндан?[3] (?Урыным — зиндан?[9][10]) ши?ырын я?а. Р. Ш?к?р фаразы буйынса, я?ынса 1872 йылда А?мулла тыу?ан ауылына ?у?ылып Ырымбур?а бара, артабан Троицк ?й??ен? юллана[8].
?ай?ы бер м??л?м?тт?р буйынса, Мифтахетдин Камалетдинов Троицк ?й??енд?ге (х??ерге Баш?ортостанды? Учалы районында?ы) ??л?йм?н ауылында 1892 йылда бул?анда Са?ира Юлдыбай ?ы?ына (?—1921) ?йл?н?, ?мм? ?у?ынан уны? мен?н айырылыша[11].
А?мулла 1895 йылды? 8 октябренд?[1] Троицк ?й??ене? ?ары?тан ауылы янында ?лтерел?. Мей?с Заводы ?асаба?ыны? (х??ерге Мей?с ?ала?ыны?) мосолмандар зыяратында ерл?нг?н.
Ижады
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]А?мулланы? ижады баш?орт ???би теле ??ешенд? ?ур роль уйнай[3].
?Баш?орттарым, у?ыу к?р?к...? — А?мулланы? и? м??им ???р??рене? бере?е булып тора. Был ши?ыр?а с?с?н ?? хал?ын м??риф?тк?, ?илемг? са?ыра[8]. М??риф?тсе ???р??ренд? а?ылылы?ты, ???елеллекте, кешелелекте данлай, ???п?е?лект?н к?л?, властар?ы? башбашта?лы?ын ??м закон?ы? эш ите???рен фашлай. А?мулла а?ыл эй??е булара?, ?? заманы ?с?н ысын м???н??енд? ?хла?-т?рби? кодексы т???п, халы??а был ?г?т-н?сих?тен ???р??ре аша халы??а ?йтеп бирг?н. Уны? ?Н?сих?тт?р? ши?ыры ?? заманында ижтима?и-ф?лс?ф??и фекер ??ешенд? тос ?л?ш индер?[3].
1892 йылда ша?ир ??е и??н са?ында н?шер ителг?н бер??н-бер ?Дамелла Ши?абетдин х??р?тте? м?р?и??е? китабы донъя к?р?. Бында у?ытыу ??м т?рби? бире? системаларын ??г?ртеп ?ороу тура?ында?ы ?араштар?ы са?ылдыра[3].
А?мулла милли поэзияла ??енс?лекле й?н?лешк? ниге? ?ала, уны? йо?онто?он Ш. Бабич, М. ?афури, Д. Юлтый, Ш. ?минев-Тамъяни ??м баш?алар кисер?[3]. 1960—1990-сы йылдар?а баш?орт ???би?т ?илеменд? ?? аллы ?илми й?н?леш — а?мулласылы? ??еш ала. Ша?ир?ы? тормошон ??м ижадын ?йр?не?г? ?. Х. Вилданов, Ф. К?рим, К. М?рг?н, ?. И. Харисов, Р. Ш?к?р ??м баш?алар?ы? хе?м?тт?ре арнал?ан[3].
Китаптары
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
- Дамелла Ши?абетдин х??р?тне? м?р?и?се. ?азан, 1892. (т?рки)
- А?менла ?ф?ндене? иншад итдеки м?нзуматы. ?азан, 1904. (т?рки)
- ?ле?дер жыйна?ы. Алматы, 1935. (?а?.)
- ???р??р. ?ф?, 1981.
- Стихи. Уфа, 1986. (рус.)
- Акмулла — гордость рода Мин: сб. произведений. Уфа, 2005. (баш.) (рус.) (тат.)
- Ши?ыр?ар. ?ф?, 2006.
- Стихи. Уфа, 2006. (рус.)
Х?тер
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
- 1911—1916 йылдар?а айына ике тап?ыр Ырымбур губерна?ыны? Троицк ?ала?ында т?рки теленд? ?А?мулла? р?семле сатирик-юмористик журналы ба?ылып сы??ан[12].
- 1981 йылда Ми?к? районы Ту??анбай ауылында А?мулланы? тыуыуына 150 йыл тулыу ай?анлы уны? музейы асыла. Был ???би музей фондында 500-??н ашыу ?а?лау бер?меге ?а?лана[13]. Музей территория?ында А?мулла?а ??йк?л ?уйыл?ан, ауылда уны? исеме мен?н парк атал?ан.
- Ми?к? районыны? ?н?с, М?н??езтама? ауылдары м?кт?пт?ренд? А?мулла?а мемориаль та?таташтар ?уйыл?ан; Ту??анбай?а, ?ыр?ы?-Ми?к?л? ??м баш?а торама пункттар?а, Мей?с ?ала?ы урамдарына А?мулла исеме бирелг?н.
- 1989 йылда Мифтахетдин А?мулла исеменд?ге премия булдырыл?ан.
- ?Баш?ортостан? г?зитене? ?А?мулла? тиг?н ???би-юмористик ?ушымта?ы ??м Ми?к? районында ?А?мулла т?й?ге? г?зите ба?ылып сы?а.
- 1986 йылда композитор З. ?. Исм??илев мен?н ?А?мулла? опера?ы я?ыла ??м т??ге тап?ыр 1996 йылда Баш?орт д??л?т опера ??м балет театры с?хн??енд? ?уйыла[14].
- 2006 йылда Баш?орт д??л?т педагогия университетына Мифтахетдин А?мулла исеме бирел?. 2008 йылда уны? т?п корпусы алдында ??йк?л ?уйыл?ан[15].
- 2006 йылдан алып ?А?мулла н?сих?тт?ре? Республика фольклор байрамы ойошторола, 2007 йылдан алып был байрам йыл ?айын ?тк?релг?н Халы??ара А?мулла к?нд?ре сикт?ренд? у??арыла.
- А?мулланы? художестволы образын Кир?й М?рг?н (????лг?н мо??, 1966), ?. Шафи?ов (?А?мулла?, 1986), Я. Хамматов (??ыр-Даръя?, 2000) ?. б. ????рене? ???р??ренд? терге?г?нд?р[16].
И?к?рм?л?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 юлиан календаре буйынса
- ↑ Мей?с Заводы ?асаба?ында (х??ерге Мей?с ?ала?ында) ерл?нг?н
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Ш?к?ров Р. З. А?мулла // Баш?орт энциклопедия?ы. — ?ф?: БР ДА?У ?Баш?орт энциклопедия?ы?, 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Баш?а м??л?м?тт?р буйынса — Биби?мм?г?лс?м. ?ара?ы?: Ш?к?ров Р. З. А?мулла // Баш?орт энциклопедия?ы. — ?ф?: БР ДА?У ?Баш?орт энциклопедия?ы?, 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9..
- ↑ 5,0 5,1 ?сф?нди?ров ?. З., 1996, с. 177
- ↑ Вилданов ?. Х. М??риф?т, я?тылы? йырсы?ы.// А?мулла. Ши?ыр?ар. — ?ф?: Баш?ортостан китап н?шри?те, 1981. — С. 8. — 224 с.
- ↑ 7,0 7,1 Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий.. — Уфа: Китап, 2009. — С. 440. — 744 с. — ISBN 978-5-295-04683-4.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Ш?к?р Р., 2005, с. 61
- ↑ ???р??р. ?ф?, 1981.
- ↑ Ш?рипова З. ???би фекеребе? ??ешенд? А?мулла ижадыны? ?h?ми?те // Ватандаш : журнал. — 2006. — № 5—6. — С. 123—144. — ISSN 1683-3554.
- ↑ Насыров Р. Х. Трагическая судьба поэта // Ватандаш : журнал. — 2005. — № 9. — ISSN 1683-3554. (рус.)
- ↑ А?мулла, журнал // Баш?орт энциклопедия?ы. — ?ф?: БР ДА?У ?Баш?орт энциклопедия?ы?, 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Ш?рипова ?. В. А?мулла музейы // Баш?орт энциклопедия?ы. — ?ф?: БР ДА?У ?Баш?орт энциклопедия?ы?, 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Угрюмова Т. С. А?мулла, опера // Баш?орт энциклопедия?ы. — ?ф?: БР ДА?У ?Баш?орт энциклопедия?ы?, 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ В Уфе появился памятник просветителю Акмулле . ?Комсомольская правда?. Дата обращения: 11 июнь 2015.
- ↑ Давлеткулов А. Певец справедливости, добра и света // Ватандаш : журнал. — ISSN 1683-3554. (рус.)
???би?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Вильданов А. X., Кунафин Г. С. Башкирские просветители-демократы XIX века. М., 1981. (рус.)
- Вилданов ?. Х. Я?тылы? йырсы?ы. ?ф?, 1981.
- Мифтахетдин Акмулла: библиогр. указ. / сост. Г. С. Ахмадиева; отв. ред. С. Р. Бишева; Нац. библиотека РБ им. А.-З. Валиди. — Уфа, 2006. — 70 с. (рус.)
- Мифтахетдин Акмулла: справочно-библиогр. пособие / сост. В. В. Миронова; авт. вступ. ст. Р. К. Амиров; авт. науч. коммент. А. Х. Вильданов; отв. ред. П. И. Федоров; Башк. гос. пед. ун-т им. М. Акмуллы, Библиотека БГПУ. — Уфа: ИПК БГПУ им. М. Акмуллы, 2006. — 40 с. (рус.)
- Наследие М. Акмуллы: взгляд через века: материалы Междунар. науч.-практ. конф. 14—15 дек. 2006 г. / отв. ред. В. С. Хазиев; М-во образования и науки РФ, Башк. гос. пед. ун-т им. М. Акмуллы. — Уфа: Изд-во БГПУ, 2006. — 300 с. (рус.)
- Харисов ?. И. Баш?орт хал?ыны? ???би мира?ы: XVIII—XIX быуаттар. ?ф?, 1965.
- Шакуров Р. З. Звезда поэзии: Мифтахетдин Акмулла. Жизнь. Творчество. Мировоззрение. Уфа, 1981. (рус.)
- Шакур Р. Звезда поэзии. Башкирский поэт-просветитель Мифтахетдин Акмулла. — Изд. 3-е, доп. — Уфа: Китап, 2006. — 200 с. (рус.)
- Ш?к?р Р. Ар?а?лы баш?орттар. ?илми-биографик очерктар. Тулыландырыл?ан 2-се ба?ма?ы. — ?ф?: Китап, 2005. — 376 с. — ISBN 5-295-02098-3.
- ?сф?нди?ров ?. З. Тарихи документтар э?ен?н.// Олатай?ар?ы? бар тарихы.... — ?ф?: Китап, 1996. — С. 166—178. — 224 с. — ISBN 5-295-01672-2.
?ылтанмалар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- баш?а сы?ана?тар
![]() |
А?мулла Викимилект? |
---|
- А?мулланы? ш?ж?р??е
- Вильданов А. X. Выдающийся мыслитель и педагог ХIХ века // Педагогический журнал Башкортостана : журнал. — 2005. — № 1. — С. 158—169. (рус.)
- Кунафин Г. С. Светоч башкирской поэзии и просветительской мысли // Ватандаш : журнал. — 2006. — № 7. — С. 116—129. — ISSN 1683-3554. (рус.)
- Шафиков Г. Г. Святой источник Акмуллы // Ватандаш : журнал. — 2006. — № 12. — С. 118—132. — ISSN 1683-3554. (рус.)
- Ш?к?ров Р. З. А?мулла // Баш?орт энциклопедия?ы. — ?ф?: БР ДА?У ?Баш?орт энциклопедия?ы?, 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Ш?рипова З. ???би фекеребе? ??ешенд? А?мулла ижадыны? ?h?ми?те // Ватандаш : журнал. — 2006. — № 5—6. — С. 123—144. — ISSN 1683-3554.
Видеоя?малар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- YouTube сайтында Личность в башкирской истории: Мифтахетдин Акмулла (рус.)
- YouTube сайтында Башкирское просветительство и его особенности (рус.)
Был м???л? Баш?орт Википедия?ыны? я?шы м???л?л?р исемлеген? ин?. |
- Алфавит буйынса ш?хест?р
- Алфавит буйынса я?ыусылар
- Ырымбур губерна?ында тыу?андар
- Ми?к? районында тыу?андар
- 8 октябр?? вафат бул?андар
- 1895 йылда вафат бул?андар
- Ырымбур губерна?ында вафат бул?андар
- Сил?бе ?лк??енд? вафат бул?андар
- Алфавит буйынса ша?ир?ар
- Баш?ортостан ша?ир?ары
- Баш?орт ша?ир?ары
- Р?с?й ша?ир?ары
- XIX быуат ша?ир?ары
- Мей?с ?ала округында вафат бул?андар
- ?а?а? ша?ир?ары
- А?мулла
- Т?рки ша?ир?ар
- Ст?рлебаш м??р?с??е ш?кертт?ре
- Баш?орт м??риф?тсел?ре
- XIX быуат Р?с?й я?ыусылары